Ruiny pałacu biskupiego

Pałac biskupów płockich znajdował się na najwyższym wniesieniu rozległego płaskowy­żu w widłach Bugu i jego dopływu Turki. Teren miał kształt skarpy o stromym spadku w kierunku Bugu. Dzisiaj jest to mniej widoczne, gdyż przed 1785 rokiem, rzeka zmieniła koryto. Poprzednio było tu wczesnośredniowieczne grodzisko. Na początku XVI wieku mieszkańcy przenieśli się w dogodniejsze miejsce, dając początek miastu Brok. Na skarpie pozostał drewniany dwór, jako siedziba zarządców rozległych dóbr biskupich.

W latach 1617-1624 biskup płocki, Henryk Firlej, wzniósł okazały pałac. Budynek mieszkalny posiadał kształt wydłużonego prostokąta. Do niego przybudowano od wschodu kaplicę i od południowego wschodu wieżę. Narożniki budynku, na kształt bastionów obronnych, opinały masywne skarpy. Wewnątrz pałacu znajdowała się ob­szerna sień, z której prowadziły wejścia do wszystkich pomieszczeń. Na dole, po pra­wej stronie, były cztery pokoje, po lewej dwa i jadalnia. Analogiczny układ powtórzo­no na piętrze. Wieża pełniła funkcję klatki schodowej. Na jej szczycie umieszczono taras widokowy [z drewnianą obudową] i kopułą. Pałac był zwrócony frontem na za­chód w kierunku miasta. Z tej strony prowadziła droga na dziedziniec. Dalej był most nad fosą i wielkie wrota.

Całą budowę wzniesiono z cegły i otynkowano, a w otworach okiennych dano ka­mienne obramowania. W sensie architektonicznym było to połączenie włoskiej willi i polskiego dworu. Wymagania ówczesnej mody spełniał taras widokowy. Zapewne, w porównaniu z prostotą okolicznych domów, a zwłaszcza na tle nizinnego krajobrazu, wyglądało to imponująco.

W pałacu zatrzymywał się jego budowniczy Henryk Firlej. Gościli tu znaczący ludzie swojej epoki. Pałac, będąc letnią rezydencją jego właścicieli, zasadniczo służył do spraw­niejszego zarządzania dobrami kościelnymi. W pobliżu pałacu znajdowały się m.in. po­mieszczenia dla zatrudnionych ludzi, a także wozownie, młyn, stajnie i magazyny.

Kompleks budynków powstał na początku XVII wieku. Kilkadziesiąt lat później kra­jem zaczęły wstrząsać wojny z Kozakami i Szwedami. Zniszczeniom towarzyszyły głód i epidemie. Upływ czasu i nowe straty skłoniły biskupa płockiego Ludwika Załuskiego do restauracji pałacu. Prace zakończono w 1716 roku, czego pamiątką stała się ośmioboczna tablica z marmuru (95 na 95 cm), opatrzona łacińskim napisem. Umieszczono ją nad głównym wejściem do pałacu, gdzie pozostawała do początku XX wieku. Obecnie jest w kościele w Broku. Następni biskupi jednak już nie interesowali się pałacem, który zresztą przestał im służyć jako letnia rezydencja.

Po trzecim rozbiorze Polski, Mazowsze znalazło się w zaborze pruskim. W 1796 roku zabrano liczne dobra kościelne, w tym majątek ziemski biskupów płockich.

W 1807 roku Prusacy wprawdzie odeszli, ale dobra już nie wróciły do poprzednich właścicieli. Sam pałac przeszedł w posiadanie państwa w 1822 roku, ale niestety nikt się o niego nie troszczył. W 1846 roku spłonął dach z wiązaniem i zapadły się sufity. Mury zachowały się tylko na bocznych skrzydłach domu mieszkalnego.

Więcej informacji o Broku znajdą Państwo w oficjalnym Serwisie Informacyjnym Gminy Brok - www.brok.pl